Wij zijn getrouwd en hebben geen kinderen. Wie zijn onze erfgenamen?

Uw partner is uw enige erfgenaam

Als u geen testament hebt gemaakt, bepaalt de wet wie uw erfgenamen zijn. Bent u getrouwd en hebt u geen kinderen, dan is uw partner uw enige erfgenaam. Hij erft alle bezittingen en schulden van uw nalatenschap (waar ‘hij’ staat, mag u steeds ook ‘zij’ lezen). En hij moet uw nalatenschap afwikkelen.

Geregistreerd partnerschap

Hetzelfde geldt als u een geregistreerd partnerschap bent aangegaan met uw partner (niet te verwarren met fiscaal partnerschap of een samenlevingscontract). Vrijwel alle wetten die voor gehuwden gelden, gelden namelijk ook voor stellen met een (Nederlands) geregistreerd partnerschap. In het buitenland wordt een geregistreerd partnerschap echter niet altijd gelijkgesteld met een huwelijk.

Als u een samenlevingscontract hebt, bent u dus niet automatisch elkaars erfgenaam! Ook niet als daarin een verblijvensbeding is opgenomen. Zo’n clausule gaat namelijk alleen over de gemeenschappelijke bezittingen. Uw (eigen) familie blijft volgens de wet uw erfgenaam voor de rest van uw vermogen (tenzij u ook een testament maakt).

Een oud testament

Als u in het verleden een testament hebt gemaakt, vervalt dat niet automatisch door het sluiten van een huwelijk of aangaan van een geregistreerd partnerschap, tenzij dat uitdrukkelijk is bepaald in dat testament. Is hierover geen uitdrukkelijke regeling opgenomen in uw oude testament, dan kan er na uw overlijden twijfel of zelfs discussie ontstaan over de vraag wie uw erfgenamen zijn. Een notaris kan dan soms pas een verklaring van erfrecht afgeven nadat een rechter heeft vastgesteld wie uw erfgenamen zijn.

Als u nog een oud testament hebt is het daarom raadzaam om dat te herroepen. Het herroepen van een oud testament kan bij iedere notaris in Nederland.

Als uw partner overlijdt

Als u overlijdt, erft uw partner al uw bezittingen en al uw schulden. Dus ook het vermogen dat u bijvoorbeeld van uw ouders hebt geërfd of dat uw ouders aan u hebben geschonken (zelfs als in hun testament of de schenkingsakte een uitsluitingsclausule staat).

Als uw partner vervolgens overlijdt – en hij geen testament heeft gemaakt – gaat al zijn vermogen (dus inclusief het vermogen dat hij van u geërfd heeft) over op zijn erfgenamen. Als hij (op het moment van zijn overlijden) geen nieuwe echtgenoot of kinderen heeft (en hij geen testament heeft gemaakt), zijn de erfgenamen: zijn ouders, zijn (half-)broers en zijn (half-)zussen (en de kinderen van eerder overleden broers en zussen). Uw familie erft in dat geval niets!

Beide families benoemen

Met name als uw partner kort na u overlijdt of als een groot deel van het vermogen afkomstig is uit uw familie, vindt u of uw familie dit misschien geen redelijke uitkomst. Om dat te voorkomen, kunt u beiden in uw testament bepalen dat als u na uw partner overlijdt, uw nalatenschap over beide families wordt verdeeld.

Daarmee heeft u overigens nog geen garantie dat (een deel van) uw vermogen uiteindelijk ook echt bij uw familie terechtkomt. Het maken, wijzigen of herroepen van een testament is namelijk (anders dan het sluiten van een contract) een eenzijdige rechtshandeling. Uw partner kan dat dus zonder uw medewerking doen. Sterker nog, de notaris die daarbij betrokken is, mag u of anderen er niet eens over informeren. Hij heef immers een beroepsgeheim.

Tweetrapsmaking

Een alternatief dat meer zekerheid biedt, is een tweetrapsmaking, ook wel fidei commis (de residuo) genoemd. U bepaalt dan in uw uw testament dat uw partner uw enige erfgenaam is, maar u verbindt daaraan de (ontbindende) voorwaarde dat alles wat er bij zijn overlijden nog over is van uw nalatenschap dóórvererft naar uw familie. Doordat deze tweede vererving in uw testament is vastgelegd (en niet afhankelijk is van het testament van uw partner), kan uw partner dat niet meer veranderen.

Een nadeel van zo’n tweetrapsmaking is wel, dat uw partner zijn eigen vermogen de rest van zijn leven apart zal moeten houden van het vermogen dat hij van u heeft geërfd. Dat geeft de nodige administratieve rompslomp. Ook moet uw partner in beginsel jaarlijks aan uw familieleden laten weten welk deel van uw nalatenschap hij heeft opgemaakt (“verteerd”). In de vakliteratuur is er discussie over de vraag of u uw partner van die verplichting kunt vrijstellen.

Waarom nu al nadenken?

Misschien vertrouwt u erop dat als u overlijdt, uw partner alsnog een testament zal maken om ook uw familie te laten meedelen in zijn (en daarmee indirect: uw) nalatenschap. Maar misschien is uw partner op het moment dat u overlijdt niet meer in staat om een testament te maken. Bijvoorbeeld als hij wilsonbekwaam is (door dementie) of als de tijd tussen uw overlijden en het overlijden van uw partner heel kort is (bijvoorbeeld doordat uw partner kort na u overlijdt als gevolg van hetzelfde auto-ongeluk). Iets vergelijkbaars gebeurde in de zaak van het kersverse echtpaar Jeroen en Michou).

Als u exact gelijktijdig overlijdt (denk aan een vliegtuigongeluk) bent u geen erfgenaam van elkaar. In dat geval erft uw familie uw vermogen en de familie van uw partner zijn vermogen. Als er echter enige tijd tussen zit – al is het maar één minuut – geldt deze commoriëntenregel niet en komt al het vermogen bij de familie van de langstlevende terecht.

Executeur

Zoals gezegd, zijn bij het tweede overlijden in beginsel de ouders, (half-)broers en (half-)zussen van de langstlevende de erfgenamen. Als er geen testament is, zal een notaris via de burgerlijke stand van de betreffende gemeente(n) in kaart moeten brengen wie dat zijn. Als dat onderzoek is afgerond (daar gaat vaak enige tijd overheen), bepaalt de wet dat de erfgenamen de nalatenschap samen moeten afwikkelen. Zij kunnen dat ook wel aan één persoon overlaten, maar dan moeten alle erfgenamen daartoe een volmacht geven.

Praktischer is het om in uw testament een executeur te benoemen voor het geval dat uw partner is overleden of uw partner door een andere oorzaak niet in staat is om uw nalatenschap af te wikkelen (bijvoorbeeld omdat hij in het ziekenhuis ligt). Ook is het praktisch om in uw testament de familieleden (of vrienden, kennissen of goede doelen) die van u moeten erven met naam en toenaam in het testament te vermelden, zodat een onderzoek bij de burgerlijke stand achterwege kan blijven.

Erfbelasting

Ten slotte nog iets over de erfbelasting. Uw partner heeft voor de erfbelasting een vrijstelling van maximaal € 671.910 (dit is de vrijstelling in 2021; de bedragen worden jaarlijks geïndexeerd). De vrijstelling kan echter lager zijn (maar niet lager dan € 173.580) als uw partner als gevolg van uw overlijden een pensioen, lijfrente of periodieke uitkering krijgt. In dat geval komt de helft van de waarde daarvan namelijk in mindering op de vrijstelling (art. 32 lid 2 Successiewet 1956). Erft uw partner méér dan de vrijstelling, dan is van het meerdere de eerste € 128.750 belast tegen 10% en alles daarboven tegen 20%.

Als familieleden van u erven, geldt een veel lagere vrijstelling (namelijk € 50.397 voor uw ouder(s) en € 2.244 voor iedere andere erfgenaam). Boven de vrijstelling gelden bovendien veel hogere tarieven (van het meerdere wordt de eerste € 128.750 belast tegen 30% en alles daarboven tegen 40%). Door bijvoorbeeld niet alleen uw broers en zussen tot erfgenaam te benoemen, maar ook hun kinderen, kan dus bij het overlijden van de langstlevende erfbelasting worden bespaard. Per neefje of nichtje scheelt dat 30% * € 2.244 = € 673 aan erfbelasting. Zo wegen de baten van een testament al gauw op tegen de kosten.

Het opvullegaat en het afvullegaat

Inleiding

Als iemand overlijdt die een partner én een of meer kinderen achterlaat, gaan vaak alle bezittingen en schulden automatisch over op de partner (‘de langstlevende’).

De kinderen zijn weliswaar ook erfgenaam, maar zij houden hun vaderlijk of moederlijk erfdeel tegoed van de langstlevende in de vorm van een geldvordering. Die geldvordering kunnen zij pas opeisen als de langstlevende overlijdt, failliet gaat of in de schuldsanering belandt.

De kinderen moeten dus wachten op hun vaderlijk of moederlijk erfdeel, maar de fiscus wacht niet op zijn geld! Die heft direct erfbelasting over de geldvorderingen van de kinderen, ook al zijn ze nog niet opeisbaar. De langstlevende moet die erfbelasting dan voorschieten.

Met een opvullegaat of een afvullegaat kan de erfbelasting bij het eerste overlijden worden beperkt of soms zelfs helemaal worden geëlimineerd. In deze blog leggen we uit hoe dat werkt.

Voorbeeld
Vader overlijdt. Zijn nalatenschap bestaat uit een woning van € 300.000; er is nauwelijks spaargeld. Alle bezittingen gaan over op moeder. Zij is 75 jaar oud.
Elk van beide kinderen krijgt een geldvordering op moeder van 1/3 van € 300.000, ofwel € 100.000. Over de contante waarde van die vordering (in dit geval 70% van € 100.000, ofwel € 70.000) wordt direct erfbelasting geheven. Ieder kind heeft een vrijstelling van ongeveer € 21.000; over de resterende € 49.000 wordt 10% erfbelasting geheven. Moeder moet dus 2 maal € 4.900 = € 9.800 erfbelasting voorschieten. Dit is vooral lastig als er nauwelijks spaargeld is.

Vrijstelling blijft onbenut

Een kind kan € 21.282 belastingvrij erven (dit is de vrijstelling van 2021). Een partner kan ruim € 671.910 belastingvrij erven. Al is die vrijstelling lager als de langstlevende een partnerpensioen of een lijfrente ontvangt (maar niet lager dan € 173.580).

Erft een partner of kind méér dan zijn vrijstelling, dan wordt over de eerste € 128.751 van het meerdere 10% erfbelasting geheven. Daarboven geldt een tarief van 20%.

In het bovenstaande voorbeeld verkrijgt de langstlevende € 300.000 – (2 * € 70.000) = € 160.000. Als moeders vrijstelling € 671.910 bedraagt, dan blijft die dus grotendeels onbenut. Terwijl over een deel van de vorderingen van de kinderen wél erfbelasting betaald moet worden.

Opvullegaat

Met een opvullegaat kan worden voorkomen dat een deel van de vrijstellingen onbenut blijft. Vader legateert dan een geldbedrag dat precies zo groot is, dat eerst de vrijstellingen van de kinderen (€ 21.282 per kind) volledig worden benut en vervolgens de vrijstelling van moeder. Op die manier worden alle vrijstelling geheel of gedeeltelijk ‘opgevuld’.

Afvullegaat

Zeker bij grote vermogens kan het zo zijn, dat als alle vrijstellingen volledig zijn benut (de langstlevende € 671.910 en ieder kind € 21.282) er nog altijd een bedrag overblijft dat wél belast wordt met erfbelasting. In dat geval is een afvullegaat een oplossing. Daarmee worden eerst de 10%-schijven (€ 128.751 per persoon) van de kinderen ‘afgevuld’ en vervolgens de 10%-schijf van de langstlevende. Is er daar nog vermogen over, dan komt dat toe aan de kinderen (meestal in de vorm van een geldvordering).

Optimaal

Met een opvullegaat kunnen de vrijstellingen van de kinderen en van de langstlevende optimaal worden benut. Met een afvullegaat worden bovendien de 10%-schijven optimaal benut.

Op die manier wordt een zo klein mogelijk deel van de nalatenschap belast tegen 20%. En het gedeelte dat tegen 20% wordt belast, komt terecht bij de kinderen, zodat daarover niet opnieuw erfbelasting betaald hoeft te worden als de langstlevende overlijdt. Op die manier kan een opvullegaat of een afvullegaat leiden tot een enorm fiscaal voordeel!

Keerzijde

Er is echter een keerzijde, waar helaas niet altijd duidelijk op wordt gewezen. Tegenover het vermogen dat de langstlevende op basis van het opvullegaat of het afvullegaat ‘naar zichzelf toe trekt’ staat – anders dan bij de wettelijke verdeling – geen geldvordering voor de kinderen. Dat heeft een aantal belangrijke nadelen:

De kinderen moeten maar afwachten of dit vermogen na het overlijden van de langstlevende wel bij hen terecht zal komen. De langstlevende zou dit vermogen immers ook aan een ander kunnen nalaten, bijvoorbeeld een toekomstige partner of een goed doel.
Bovendien werken de opeisbaarheidsbepalingen (bijvoorbeeld: ‘De kinderen kunnen hun geldvordering opeisen als de langstlevende hetrouwt in gemeenschap van goederen of wordt opgenomen in een verpleeghuis’) ook voor de bedragen die de langstlevende naar zich toetrekt via deze legaten.
Een en ander zou voor de kinderen aanleiding kunnen zijn om na het eerste overlijden aanspraak te maken op hun legitieme portie. Weliswaar zal die vaak pas opeisbaar zijn na het overlijden van de langstlevende, maar het gevolg van een dergelijke aanspraak is dat de kinderen alsnog een (belaste) vordering op de langstlevende verkrijgen, terwijl u met dat met een opvullegaat of afvullegaat nou juist probeerde te vermijden.
Door aanvaarding van het opvullegaat of afvullegaat neemt het vermogen van de langstlevende behoorlijk toe (met maximaal € 661.000 + 127.000 = € 788.000). Daardoor is de kans groter dat een aanzienlijk deel van de nalatenschap van de langstlevende te zijner tijd alsnog zal worden belast in de hoogste tariefschijf (20%). De vorderingen die in mindering komen op de nalatenschap van de langstlevende – en de eventuele renteaangroei van deze vorderingen – zullen immers kleiner zijn.

Tweetrapsregeling op het legaat

Om deze nadelen grotendeels te ondervangen, kunt u een tweetrapsregeling verbinden aan het opvullegaat. Dit wordt ook wel een fidei commis de residuo genoemd. Tegenover de bedragen die (aanvullend) aan de langstlevende worden gelegateerd staat dan geen vordering, maar de langstlevende (die wordt dan “de bezwaarde” genoemd) kan dit vermogen niet nalaten aan anderen dan aan de kinderen (“de verwachters”). Hierdoor hebben de kinderen meer zekerheid dat de bedragen van het opvullegaat of afvullegaat uiteindelijk bij hen terecht zullen komen. Afhankelijk van de omstandigheden, kan er ook bij het overlijden van de langstlevende nog een fiscaal voordeel zijn.

Tot besluit

Uit het bovenstaande blijkt wel, dat een opvullegaat of afvullegaat een complexe bepaling is. Als het legaat verkeerd wordt geformuleerd of ondoordacht wordt ingezet, kan dat leiden tot een uitkomst die juist leidt tot hogere erfbelasting of – erger nog – verstoorde familieverhoudingen!

Bovendien maakt zo’n legaat niet alleen uw testament complexer (en dus duurder), maar ook de afwikkeling van de nalatenschap. Het is daarom verstandig om eerst na te gaan of een opvullegaat of afvullegaat in uw situatie wel zinvol is, want anders kost het meer dan dat het oplevert.

Laat u zich daarom vooraf goed adviseren door een specialist op dit gebied, zoals een notariële estate planner. En hebt u in het verleden een op- of afvullegaat in uw testament opgenomen? Dan is het raadzaam dat u dit nog eens kritisch laat bekijken.