Wij zijn getrouwd en hebben geen kinderen. Wie zijn onze erfgenamen?
Uw partner is uw enige erfgenaam
Als u geen testament hebt gemaakt, bepaalt de wet wie uw erfgenamen zijn. Bent u getrouwd en hebt u geen kinderen, dan is uw partner uw enige erfgenaam. Hij erft alle bezittingen en schulden van uw nalatenschap (waar ‘hij’ staat, mag u steeds ook ‘zij’ lezen). En hij moet uw nalatenschap afwikkelen.
Geregistreerd partnerschap
Hetzelfde geldt als u een geregistreerd partnerschap bent aangegaan met uw partner (niet te verwarren met fiscaal partnerschap of een samenlevingscontract). Vrijwel alle wetten die voor gehuwden gelden, gelden namelijk ook voor stellen met een (Nederlands) geregistreerd partnerschap. In het buitenland wordt een geregistreerd partnerschap echter niet altijd gelijkgesteld met een huwelijk.
Als u een samenlevingscontract hebt, bent u dus niet automatisch elkaars erfgenaam! Ook niet als daarin een verblijvensbeding is opgenomen. Zo’n clausule gaat namelijk alleen over de gemeenschappelijke bezittingen. Uw (eigen) familie blijft volgens de wet uw erfgenaam voor de rest van uw vermogen (tenzij u ook een testament maakt).
Een oud testament
Als u in het verleden een testament hebt gemaakt, vervalt dat niet automatisch door het sluiten van een huwelijk of aangaan van een geregistreerd partnerschap, tenzij dat uitdrukkelijk is bepaald in dat testament. Is hierover geen uitdrukkelijke regeling opgenomen in uw oude testament, dan kan er na uw overlijden twijfel of zelfs discussie ontstaan over de vraag wie uw erfgenamen zijn. Een notaris kan dan soms pas een verklaring van erfrecht afgeven nadat een rechter heeft vastgesteld wie uw erfgenamen zijn.
Als u nog een oud testament hebt is het daarom raadzaam om dat te herroepen. Het herroepen van een oud testament kan bij iedere notaris in Nederland.
Als uw partner overlijdt
Als u overlijdt, erft uw partner al uw bezittingen en al uw schulden. Dus ook het vermogen dat u bijvoorbeeld van uw ouders hebt geërfd of dat uw ouders aan u hebben geschonken (zelfs als in hun testament of de schenkingsakte een uitsluitingsclausule staat).
Als uw partner vervolgens overlijdt – en hij geen testament heeft gemaakt – gaat al zijn vermogen (dus inclusief het vermogen dat hij van u geërfd heeft) over op zijn erfgenamen. Als hij (op het moment van zijn overlijden) geen nieuwe echtgenoot of kinderen heeft (en hij geen testament heeft gemaakt), zijn de erfgenamen: zijn ouders, zijn (half-)broers en zijn (half-)zussen (en de kinderen van eerder overleden broers en zussen). Uw familie erft in dat geval niets!
Beide families benoemen
Met name als uw partner kort na u overlijdt of als een groot deel van het vermogen afkomstig is uit uw familie, vindt u of uw familie dit misschien geen redelijke uitkomst. Om dat te voorkomen, kunt u beiden in uw testament bepalen dat als u na uw partner overlijdt, uw nalatenschap over beide families wordt verdeeld.
Daarmee heeft u overigens nog geen garantie dat (een deel van) uw vermogen uiteindelijk ook echt bij uw familie terechtkomt. Het maken, wijzigen of herroepen van een testament is namelijk (anders dan het sluiten van een contract) een eenzijdige rechtshandeling. Uw partner kan dat dus zonder uw medewerking doen. Sterker nog, de notaris die daarbij betrokken is, mag u of anderen er niet eens over informeren. Hij heef immers een beroepsgeheim.
Tweetrapsmaking
Een alternatief dat meer zekerheid biedt, is een tweetrapsmaking, ook wel fidei commis (de residuo) genoemd. U bepaalt dan in uw uw testament dat uw partner uw enige erfgenaam is, maar u verbindt daaraan de (ontbindende) voorwaarde dat alles wat er bij zijn overlijden nog over is van uw nalatenschap dóórvererft naar uw familie. Doordat deze tweede vererving in uw testament is vastgelegd (en niet afhankelijk is van het testament van uw partner), kan uw partner dat niet meer veranderen.
Een nadeel van zo’n tweetrapsmaking is wel, dat uw partner zijn eigen vermogen de rest van zijn leven apart zal moeten houden van het vermogen dat hij van u heeft geërfd. Dat geeft de nodige administratieve rompslomp. Ook moet uw partner in beginsel jaarlijks aan uw familieleden laten weten welk deel van uw nalatenschap hij heeft opgemaakt (“verteerd”). In de vakliteratuur is er discussie over de vraag of u uw partner van die verplichting kunt vrijstellen.
Waarom nu al nadenken?
Misschien vertrouwt u erop dat als u overlijdt, uw partner alsnog een testament zal maken om ook uw familie te laten meedelen in zijn (en daarmee indirect: uw) nalatenschap. Maar misschien is uw partner op het moment dat u overlijdt niet meer in staat om een testament te maken. Bijvoorbeeld als hij wilsonbekwaam is (door dementie) of als de tijd tussen uw overlijden en het overlijden van uw partner heel kort is (bijvoorbeeld doordat uw partner kort na u overlijdt als gevolg van hetzelfde auto-ongeluk). Iets vergelijkbaars gebeurde in de zaak van het kersverse echtpaar Jeroen en Michou).
Als u exact gelijktijdig overlijdt (denk aan een vliegtuigongeluk) bent u geen erfgenaam van elkaar. In dat geval erft uw familie uw vermogen en de familie van uw partner zijn vermogen. Als er echter enige tijd tussen zit – al is het maar één minuut – geldt deze commoriëntenregel niet en komt al het vermogen bij de familie van de langstlevende terecht.
Executeur
Zoals gezegd, zijn bij het tweede overlijden in beginsel de ouders, (half-)broers en (half-)zussen van de langstlevende de erfgenamen. Als er geen testament is, zal een notaris via de burgerlijke stand van de betreffende gemeente(n) in kaart moeten brengen wie dat zijn. Als dat onderzoek is afgerond (daar gaat vaak enige tijd overheen), bepaalt de wet dat de erfgenamen de nalatenschap samen moeten afwikkelen. Zij kunnen dat ook wel aan één persoon overlaten, maar dan moeten alle erfgenamen daartoe een volmacht geven.
Praktischer is het om in uw testament een executeur te benoemen voor het geval dat uw partner is overleden of uw partner door een andere oorzaak niet in staat is om uw nalatenschap af te wikkelen (bijvoorbeeld omdat hij in het ziekenhuis ligt). Ook is het praktisch om in uw testament de familieleden (of vrienden, kennissen of goede doelen) die van u moeten erven met naam en toenaam in het testament te vermelden, zodat een onderzoek bij de burgerlijke stand achterwege kan blijven.
Erfbelasting
Ten slotte nog iets over de erfbelasting. Uw partner heeft voor de erfbelasting een vrijstelling van maximaal € 671.910 (dit is de vrijstelling in 2021; de bedragen worden jaarlijks geïndexeerd). De vrijstelling kan echter lager zijn (maar niet lager dan € 173.580) als uw partner als gevolg van uw overlijden een pensioen, lijfrente of periodieke uitkering krijgt. In dat geval komt de helft van de waarde daarvan namelijk in mindering op de vrijstelling (art. 32 lid 2 Successiewet 1956). Erft uw partner méér dan de vrijstelling, dan is van het meerdere de eerste € 128.750 belast tegen 10% en alles daarboven tegen 20%.
Als familieleden van u erven, geldt een veel lagere vrijstelling (namelijk € 50.397 voor uw ouder(s) en € 2.244 voor iedere andere erfgenaam). Boven de vrijstelling gelden bovendien veel hogere tarieven (van het meerdere wordt de eerste € 128.750 belast tegen 30% en alles daarboven tegen 40%). Door bijvoorbeeld niet alleen uw broers en zussen tot erfgenaam te benoemen, maar ook hun kinderen, kan dus bij het overlijden van de langstlevende erfbelasting worden bespaard. Per neefje of nichtje scheelt dat 30% * € 2.244 = € 673 aan erfbelasting. Zo wegen de baten van een testament al gauw op tegen de kosten.